Η πολιτιστική κληρονομιά ως ένα εργαλείο ανάπτυξης

Είναι χρόνια τώρα, ειδικά με την οικονομική κρίση, που συζητάμε για το τι μπορεί να προσφέρει η πολιτιστική κληρονομιά, σε μια χώρα που δεν έχει τίποτα άλλο εκτός από αυτήν και τον τουρισμό. Διακεκριμένοι επιστήμονες συναντήθηκαν πριν από λίγες ημέρες στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου παρουσίασαν τα αποτελέσματα του «InHeriT: Η πολιτιστική κληρονομιά ως πηγή βιώσιμης ανάπτυξης», πρόγραμμα του Erasmus+, και συζήτησαν για τις δυνατότητες που δίνει στη χώρα μας η συγκεκριμένη πηγή. Μνημεία, χώροι, τοπία, δεξιότητες, πρακτικές, συλλογές μουσείων, βιβλιοθήκες, αρχεία κ.ά. Σε μια εποχή κατά την οποία όλα γύρω μας αλλάζουν, άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν προχωρήσει χαράζοντας στρατηγικές. Οι πόροι αυτοί που μας κληροδοτούνται από το παρελθόν και η βιώσιμη διαχείρισή τους αποτελεί στρατηγική επιλογή για τον 21ο αιώνα.

Ηταν σημαντικό το κάλεσμα του πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μελέτιου-Αθανάσιου Δημόπουλου και των εταίρων του προγράμματος. Γιατί αυτή η συνάντηση, στην οποία συμμετείχαν ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης (καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ), η Λούκα Κατσέλη (καθηγήτρια Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ και πρώην υπουργός), η Σοφία Εφραίμογλου (αντιπρόεδρος Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού), ο Γεώργιος Μέργος (ομ. καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, ως εκπρόσωπος της επιστημονικής ομάδας του InHeriT), η Λίνα Μενδώνη (αρχαιολόγος στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και πρώην γ.γ. του ΥΠΠΟΑ), στην ουσία τεκμηρίωσε με επιστημονικούς όρους αυτό που όλοι επικαλούμαστε συχνά: ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα εργαλείο ανάπτυξης.

Οπως τόνισε ο Γεώργιος Μέργος, ο πολιτισμός και η κληρονομιά αποτελούν πολύτιμο οικονομικό και κοινωνικό κεφάλαιο και ένα αναπτυξιακό δυναμικό, καθορίζοντας ένα ολιστικό πλαίσιο για επενδύσεις με αποδεδειγμένη προστιθέμενη αξία, αφού σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών, οι επενδύσεις σε πολιτιστικές δραστηριότητες δημιουργούν εισόδημα πάνω από 3,5 φορές το ποσό που δαπανάται. Σήμερα, το πολιτιστικό κεφάλαιο μιας περιοχής απαιτεί πόρους για συντήρηση και προστασία που δύσκολα διατίθενται από ήδη βεβαρημένους δημόσιους προϋπολογισμούς. Ομως, αυτό το αδρανές πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί ταυτόχρονα ένα τεράστιο, αναξιοποίητο αναπτυξιακό δυναμικό, το οποίο, εντασσόμενο στη σύγχρονη οικονομική και κοινωνική ζωή, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη, με τη δημιουργία αφενός εισοδήματος και απασχόλησης, δηλαδή ευημερίας, και αφετέρου οικονομικών πόρων για τη συντήρηση και προστασία του ίδιου του πολιτιστικού κεφαλαίου.

Προστιθέμενη αξία

Η πολιτιστική κληρονομιά «δημιουργεί υψηλές προστιθέμενες αξίες και μετρήσιμες θετικές εξωτερικές οικονομίες λόγω της διασύνδεσής της με παραγωγικούς κλάδους. Από άποψη οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική, αποτελεί για τις σύγχρονες κοινωνίες ένα πολύτιμο κεφάλαιο, φορτισμένο με πλήθος συμβολικών αξιών», είπε στην τοποθέτησή της η Λίνα Μενδώνη, παρουσιάζοντας στατιστικά στοιχεία. Οπως ότι το 2010 ο πολιτισμός συνέβαλε σε ποσοστό 4,5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, δηλαδή, περισσότερο, και από την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία, ενώ παρουσιάζει αύξηση σε ετήσια βάση κατά 12% μεγαλύτερη από όλους τους άλλους τομείς της οικονομίας. Φέρνοντας το παράδειγμα της Γαλλίας, θύμιζε πως η πολιτιστική κληρονομιά το 2011 απέφερε 8,1 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Οικοδομικών Επιχειρήσεων, το 2013, οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης κτιρίων-μνημείων αντιπροσώπευαν το 27,5% της αξίας της κατασκευαστικής βιομηχανίας της Ευρώπης.

Μελέτες του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν καταδείξει ότι η επένδυση στο ιστορικό περιβάλλον 1 λίρας αποφέρει 1,60 λίρες πρόσθετης οικονομικής δραστηριότητας στη διάρκεια 10 ετών, ενώ μελέτη του ΥΠΠΟΑ το 2014 κατέδειξε ότι η επένδυση 1 ευρώ σε έργο πολιτισμού αποφέρει 3,44 ευρώ σε βάθος 5ετίας.

Ο τουρισμός, πρόσθεσε, εκτιμάται ότι συνεισφέρει 415 δισ. ευρώ στο ΑΕΠ της Ε.Ε., ενώ 3,4 εκατ. τουριστικές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν 15,2 εκατ. θέσεις εργασίας – πολλές από αυτές άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένες με την πολιτιστική κληρονομιά.

Πολιτισμικό απόθεμα

«Οι κοινωνίες μπορούν να στηριχθούν και να αντλήσουν από το πολιτισμικό τους απόθεμα, να βρουν λύσεις και απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα και προβλήματα που τις ταλανίζουν». Πρόσφατες έρευνες στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ αποδεικνύουν ότι ο τομέας του πολιτισμού, και ειδικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς, «βρίσκεται στο επίκεντρο του ψηφιακού μετασχηματισμού, ο οποίος ήδη συντελείται στο πλαίσιο της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, που δεν αφορά απλώς την αλλαγή στις τεχνολογίες. Αφορά την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων, των παραγωγικών προτύπων, της ισορροπίας ανάμεσα στο οικονομικό και διανοητικό κεφάλαιο». Ποια είναι η ελληνική νοοτροπία; «Το στερεότυπο –τουλάχιστον στη χώρα μας – ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αντιστρατεύεται την ανάπτυξη, είναι απολύτως εσφαλμένο». Η συνεργασία σε όλα τα επίπεδα είναι επιβεβλημένη, «διότι έτσι αυξάνονται οι πόροι για την πολιτιστική κληρονομιά: με την κοινωνική οικονομία, το crowdfunding, τη φιλανθρωπία, τον εθελοντισμό, την κοινωνική εταιρική ευθύνη».

ΓΙΩΤΑ ΣΥΚΚΑ